| Notatki czyli brakujące ogniwo |
| 1.Wyjaśnij pojęcie ustrój polityczny państwa, system polityczny Ustrój polityczny – to całokształt zasad , które odnoszą się do organizacji i funkcjonowania władzy publicznej w państwie. System polityczny – obejmuje praktykę , strukturę władzy, instytucje polityczne funkcjonujące w państwie 2.Zasady ustroju politycznego państwa – pojęcie Zasady ustroju polityczne- to podstawowe zasady zawarte w konstytucji , zasadnicze decyzje polityczne wyznaczają podstawową budowę państwa. 3.Zasady naczelne Konstytucji RP z 17 marca 1921r. - zasada suwerenności formy rządów - zasada suwerenności narodu - zasada podziału władzy - zasada dwuizbowego parlamentu - zasada parlamentarnego systemu rządów - zasada przedstawicielstwa ( szerokiego samorządu) - zasada samorządu terytorialnego - zasada niezawisłości sądu - zasada szerokiej gwarancji swobód obywatelskich - zasada pięcioprzymiotnikowego prawa wyborczego ( do sejmu) - parlamentarno-gabinetowy system rządów - suwerenność narodu 4.Ustrojowe konsekwencje noweli konstytucyjnej z 2 sierpnia 1926r. Zasadnicza tendencja ustawy polegała na wzmocnieniu pozycji organów wykonawczych, prezydenta i Rady Ministrów, kosztem uprawnień organów ustawodawczych, sejmu i senatu. Nastąpiło to przez przyznanie prezydentowi specjalnych uprawnień w zakresie władzy ustawodawczej. Prezydent został wyposażony w samodzielne prawo rozwiązania sejmu i senatu przed upływem kadencji. Decyzja prezydenta zapadała na wniosek Rady Ministrów. Jednocześnie sejm utracił prawo rozwiązania się mocą własnej uchwały. Prezydent uzyskał uprawnienia do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy. Uprawnienie to prezydent mógł realizować w okresie między kadencjami izb ustawodawczych w razie nagłej konieczności państwowej( z wyjątkiem spraw enumeratywnie wyliczonych), lub w okresie kadencji na podstawie upoważnienia ustawowego. Rozporządzenia traciły moc obowiązującą, jeżeli nie zostały przedłożone sejmowi w ciągu 14 dni na najbliższym posiedzeniu lub zostały przez sejm uchylone. Nowela przyznawała prezydentowi specjalne uprawnienia budżetowe. Jeżeli Sejm i Senat w określonym przez nowelę terminie nie uchwaliły projektu ustawy budżetowe ani go nie odrzuciły, prezydent ogłaszał rządowi projekt budżetu jako ustawę. Ograniczeniu uległy uprawnienia sejmu przy uchwalaniu rządowi wotum nieufności. Nowela przewidywała, że wniosek o wotum nieufności dla rządu nie mógł być głosowany, na tym posiedzeniu na którym został zgłoszony. Bezpośrednio po uchwaleniu Noweli sierpniowej, prezydent uzyskał prawo wydawania rozporządzeń z mocą ustawy do czasu wybrania Sejmu i Senatu drugiej kadencji, co nastąpiło w 1928r. 5.Zasady naczelne Konstytucji RP z 23 kwietnia 1935r. - zasada solidaryzmu - zasada prymatu państwa nad jednostką ( suwerenem jest tu państwo jako organizacja , państwo jest uznane jako dobro nadrzędne celem jest silne bezpieczne państwo , jednostka dla użyteczności państwa) - zasada elitaryzmu czyli prymatu elit w państwie( zaprzeczenie zasady równości) - zasada zwierzchniej władzy prezydenta ( nie ma podziału władzy , prezydent ma zwierzchnictwo nad : sejmem, senatem , rządem, sądami, siłami zbrojnymi) 6.Zasadnicze różnice pomiędzy ustrojem politycznym opartym na Konstytucji marcowej z 1921 r. a ustrojem politycznym opartym na Konstytucji kwietniowej z 1935r. Konstytucja marcowa, ustawa zasadnicza uchwalona przez Sejm Ustawodawczy 17 III 1921 większością zaledwie 12 głosów. Jej założenia miały charakter burżuazyjno-demokratyczny, ustalała republikańską formę państwa (Republika) i deklarowała zwierzchność narodu. Zachowując zasadę trójpodziału władzy, wprowadziła ustrój o znacznej przewadze władzy ustawodawczej nad wykonawczą. Zgromadzeniu Narodowemu (Sejmowi i Senatowi) podporządkowany był prezydent oraz rząd. Prezydent miał być wybierany przez Zgromadzenie Narodowe na 7 lat, jego kompetencje były mocno ograniczone: nie posiadał prawa weta w stosunku do ustaw, formalnie stał na czele władzy wykonawczej, lecz nie wchodził w skład Rady Ministrów, działania rządu nie podlegały jego kompetencjom. Kadencja Sejmu (444 osoby) i Senatu (111 osób), wybieranych na podstawie pięcioprzymiotnikowej ordynacji wyborczej, trwała 5 lat, przy czym Sejm był praktycznie nierozwiązywalny. Prezydent chcąc rozwiązać Sejm musiałby uzyskać zgodę kwalifikowanej większości (3/5) Senatu. Konstytucja marcowa gwarantowała niezawisłość sądów, zapewniała swobodę zachowania praw językowych i kulturowych mniejszościom narodowym. Uwzględniała szeroki samorząd terytorialny, gwarantowała podstawowe prawa i swobody obywatelskie. Wprowadzała obowiązek powszechnego i bezpłatnego nauczania w zakresie szkoły podstawowej. Konstytucji kwietniowa - ustawa zasadnicza z 23 III 1935 uchwalona przez sanacyjną większość sejmową, z naruszeniem przepisów Konstytucji marcowej: przy nieobecności posłów opozycyjnych, bez wymaganego quorum, podpisana przez Prezydenta Rzeczpospolitej 23 IV 1935. Przenosiła punkt ciężkości władzy państwowej z Sejmu na prezydenta, którego władzę wzmocniono poprzez przekazanie mu zwierzchnictwa zarówno nad rządem, Sejmem, jak i siłami zbrojnymi. Prezydent odpowiadał za losy państwa tylko "wobec Boga i historii", miał być wybierany przez liczące osiemdziesiąt osób grono elektorów wyłonionych przez obie izby lub referendum narodowe. Podstawowe zasady konstytucji zostały zawarte w dekalogu czyli 10 pierwszych art. Konstytucji Prezydent miał prawo korzystać z uprawnień osobistych, tzw. prerogatyw: mógł m.in. wskazywać kandydata na swego następcę, wyznaczać go w razie wojny, mianować i zwalniać premiera, prezesa Sądu Najwyższego i prezesa Najwyższej Izby Kontroli, naczelnego wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych ,powoływać 1/3 Senatu, mianować członków Trybunału Stanu, rozwiązywać Sejm i Senat przed upływem kadencji. Ponadto prezydent miał prawo wydawania dekretów w okresie, gdy Sejm był rozwiązany, a także podczas trwania kadencji Sejmu. Miał prawo weta w stosunku do poselskiego projektu zmiany konstytucji. Konstytucja kwietniowa wzmacniała rolę rządu, znacznie uniezależniając go od Sejmu, który zachował wprawdzie prawo kontroli nad rządem. W praktyce Konstytucja kwietniowa utrudniała bieżącą kontrolę władzy wykonawczej przez Sejm. Kosztem Sejmu wzmocniona została także pozycja Senatu: zatwierdzał on uchwały Sejmu, współdecydował o odpowiedzialności rządu, wnosił poprawki do projektów ustaw, w przypadku wakatu na urzędzie prezydenta zastępował go marszałek Senatu, a nie jak dotąd Sejmu. 7.Zasady ustroju politycznego w Polsce w latach 1944-1952 Kształt polityki powojennej Polski, mimo iż z góry narzucony przez hegemona ze wschodu, był we wczesnych latach okupacji radzieckiej rozstrzygany między wieloma partiami, które głęboko przekonane o nowej wolności ich państwa starały się wprowadzić własne programy w życie. Związek Radziecki zdecydował o przyszłości państwa polskiego w atmosferze ogólnego niezadowolenia, choć z oczywistą przychylnością władz. W zasadzie historia Polski Ludowej swoje korzenie ma już podczas wojny, w roku 1944, kiedy to powstaje Polski Komitet Wyzwolenia Narodowego. 26 VII zostaje on oficjalnie uznany przez ZSRR jako tymczasowy rząd na terenach „odzyskanych”. Pod auspicjami radzieckimi PKWN wydał wiele dekretów i ustaleń. Dokładnie na przełomie lat 1944-45, a więc 31 XII przemianowano PKWN na Rząd Tymczasowy Rzeczypospolitej Polskiej mimo wyraźnej dezaprobaty rządów Wielkiej Brytanii i Stanów Zjednoczonych. Rząd ten działał oficjalnie pół roku, po uznaniu go 4 stycznia 1945 roku przez władze sowieckie. Rozmowy podczas konferencji moskiewskiej 17-21 czerwca roku sfinalizowały działalność RTRP i przyniosły powstanie już bardziej swobodnego i z ustalonymi granicami Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (28 VI). Warto przypomnieć o tym, kto w tym czasie starał się ustanawiać i utrzymywać choćby namiastkę polskości w strukturach władzy. Za taki organ trzeba uznać Krajową Radę Narodową wywodzący się z decyzji Polskiej Partii Robotniczej. Podczas jej urzędowania wybrano przewodniczącego, mającego wtedy już status prezydenta ziem okupacji sowieckiej. 19 lutego 1947 r. Sejm uchwalił również tzw. Małą Konstytucję o ustroju i zakresie działania najwyższych organów Rzeczypospolitej Polskiej. Nie była ona jednak całkowicie nowatorska. Wiele przepisów wzięto z konstytucji 17 marca 1921 roku a jej założenia oparte były na zasadach przewidzianych w Manifeście Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (22 VII 1944). Kształt najwyższych władz wg nowej konstytucji jest podobny do dzisiejszego. Na czele stoi Sejm Ustawodawczy (5-letnia kadencja), którego postanowienia egzekwuje władza wykonawcza w postaci urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej opartego na działaniu Rady Państwa i Rady Ministrów. Wymiar sprawiedliwości nadzorowały niezawisłe sądy. Urząd głowy państwa był określony na 7 lat a wybierany był poprzez 2/3 głosów poselskich. Miał on wyższość nad Radą Ministrów (tzw. Rada Gabinetowa zwoływana w szczególnych przypadkach) oraz nad Radą Państwa. Jak już zostało nadmienione, urząd prezydencki kontynuował założenia kierownicze Krajowej Rady Narodowej a więc Rada Państwa była wg tego porządku dawnym jej prezydium. W toku zmian poprzez nowelizacje ustawy zasadniczej zdecydowano o sformowaniu ostatecznego wzorca konstytucyjnego, który wprowadzono 22 lipca 1952 roku. Choć jest to najważniejszy dokument w 40 letniej polityce ZSRR na ziemiach polskich, gdyż zmieniał oficjalnie nazwę Rzeczypospolitej Polskiej na Polską Rzeczpospolitą Ludową, to o jego kształcie decydowało wiele poprawek i wznowień między innymi zmieniających postać państwa z ludowo-demokratycznej na socjalistyczną. Jej istotę podkreślił fakt podporządkowania władzy wykonawczej i sądowniczej Sejmowi Ustawodawczemu, co burzyło porządek trójpodziału władzy wzorowanego myślą Monteskiusza. 8.Zasady naczelne Konstytucji PRL z 22 lipca 1952r. - władza należy do ludu pracującego miast i wsi - nie ma zasady podziału władzy - zasada jedności władzy ( sejm jako najwyższy organ , nadrzędny) - zasada przedstawicielstwa - zasada praworządności - zasada własności ogólno narodowej - zasada własności indywidualnej ( chałupnicy , rzemieślnicy , chłopi) - zasada własności osobistej w zapewnieniu swoich potrzeb 9.Przemiany ustroju politycznego w Polsce w latach 1989-1992. 1989 następuje transformacja, 7 .04. 1989 r. następuje pierwsza zmiana : przywrócono sejm i prezydenta, zasadę dwuizbowego parlamentu, zasadę nieusuwalności sędziów, zasadę niezależności sądów . 29.12.1989r następuje najważniejsza zmiana skreślenie dwóch pierwszych rozdziałów z konstytucji. z 1952r . Kończy się PRL wraca nowa Rzeczpospolita Polska przywrócono zasady : suwerenność narodu, zasadę pluralizmu ( wartości równości partii politycznych), zasad równej ochrony własności. 8.03.1990r. przywrócono samorząd terytorialny( zasada szerokiego samorządu terytorialnego), powszechne wybory prezydenckie.17.10.1992r uchwalono Małą Konstytucję art.77 traci moc konstytucja z 22 lipca 1952r . Mała Konstytucja to wzajemne stosunki między władzą wykonawcza a ustawodawczą i o samorządzie terytorialnym 7 rozdział obowiązuje nadal z konstytucji z 1952 r. czyli zasada wprowadzenia wolnego mandatu parlamentarnego , zasada niepołączalności stanowisk z innymi funkcjami. 23. 04. 1992 r. uchwalono ustawę o trybie uchwalania nowej konstytucji, czyli Zgromadzenie Narodowe – przedstawiciele Sejmu i Senatu, a potem zatwierdzenie przez prezydenta ( ZN- uchwala konstytucji.) 10.Ustrój polityczny Polski w świetle Małej Konstytucji z 1992r. Mała Konstytucja z 1992 - ustawa konstytucyjna z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym. Na jej mocy zostały uchylone przepisy Konstytucji PRL z 1952 roku dotyczące ustroju socjalistycznego i wprowadzone nowe, stanowiące podstawę ustroju politycznego i gospodarki rynkowej. Stanowiła ona, że organami Państwa w zakresie władzy ustawodawczej są Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej, w zakresie władzy wykonawczej - Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej i Rada Ministrów, w zakresie władzy sądowniczej - niezawisłe sądy. Wprowadza m.in.: obywatelską skargę konstytucyjną, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych, rozszerza katalog wolności i praw osobistych. 11.Tryb przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP w świetle ustawy konstytucyjnej z 23 kwietnia 1992r. Tryb jej przygotowania i uchwalania określiła specjalna ustawa konstytucyjna z 23 kwietnia 1992 r. (Dz. U. nr 67, poz.336, z późn. Zm.) zgodnie, z którą prawo inicjatywy konstytucyjnej przysługiwało Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego składające się z 46 posłów i 10 senatorów, grupie 56 członków Zgromadzenia Narodowego, Prezydentowi Rzeczypospolitej, a po nowelizacji w 1994 r. (Dz. U. nr 61, poz.251), także grupie co najmniej 500 000 osób posiadających czynne prawo wyborcze do Sejmu. W 1992 r. powołano Komisję Konstytucyjną, do której wpłynęło siedem projektów ustawy zasadniczej spełniających warunki prawa. Po rozwiązaniu Sejmu i kolejnych wyborach, jeden z nich został wycofany, a doszedł, wniesiony w następstwie nowelizacji ustawy konstytucyjnej, projekt obywatelski. We wrześniu 1994 r. odbyło się pierwsze czytanie, a w lutym i marcu 1997 r. drugie czytanie, w którym wymaganą większością głosów 2/3 uchwalono ustawę zasadniczą. Prezydent zaproponował 41 poprawek, z których w trzecim czytaniu przyjęto 31. 2 kwietnia 1997 r. Zgromadzenie Narodowe przyjęło ostatecznie Konstytucję Rzeczypospolitej, a 25 maja 1997 r. została ona zatwierdzona w referendum. 17 października 1997 r. weszła w życie. 12.Przebieg prac nad Konstytucją RP z 2 kwietnia 1997r. Pierwszy etap prac konstytucyjnych to lata 1989 - 1991 r., zakończony przygotowaniem projektu konstytucji zarówno w Sejmie jak i Senacie. O tym, że nie doszło wówczas do uchwalenia konstytucji, zdecydował fakt, że Sejm wybrany w 1989 r. uległ samorozwiązaniu, jako nie pochodzący z wyborów wolnych i demokratycznych. Za początek drugiego etapu prac można uznać wolne i demokratyczne wybory parlamentarne z 27 października 1991 r. Efektem prac tego parlamentu oraz prezydenta było przyjęcie ustawy konstytucyjnej z dnia 23 kwietnia 1992 r. o trybie przygotowania i uchwalenia Konstytucji RP. Ustawa ta została oparta na założeniu, iż nową konstytucję uchwali większością 2/3 głosów Zgromadzenie Narodowe, czyli połączone Sejm i Senat, a ostatecznie o jej wejściu w życie zadecyduje naród w referendum. Przygotowanie projektu to zadanie Komisji Konstytucyjnej. Prawo wniesienia projektu Konstytucji przyznane zostało Prezydentowi RP, grupie co najmniej 56 członków Zgromadzenia Narodowego oraz Komisji Konstytucyjnej. Sejm i Senat, wybrane w 1993 r., prace zmierzające do uchwalenia nowej ustawy zasadniczej rozpoczęły jednak nie od przygotowania projektu, lecz od nowelizacji ustawy konstytucyjnej. Z inicjatywy prezydenta prawo wniesienia projektu konstytucji otrzymała grupa obywateli, której liczebność Sejm określił na 500 tys. Ponadto w nowelizacji - uchwalonej ostatecznie w kwietniu 1994 r. - przyjęto, że przedmiotem prac konstytucyjnych mogą być również projekty konstytucji wniesione w poprzedniej kadencji. We wrześniu 1994 r. w Zgromadzeniu Narodowym odbyło się pierwsze czytanie 7 wniesionych projektów konstytucji. Wszystkie projekty zostały skierowane do Komisji Konstytucyjnej w celu przygotowania jednolitego projektu. W końcowych miesiącach 1994 r. 6 stałych podkomisji Komisji Konstytucyjnej, pracując bardzo intensywnie, przygotowało poszczególne części projektu odpowiadające zakresowi prac podkomisji określonemu w jej nazwie. W końcu grudnia 1994 r. eksperci komisji zestawili efekty prac podkomisji. W ten sposób powstała pierwsza całościowa wersja projektu konstytucji. Projekt ten na początku 1995 r. stał się przedmiotem prac podkomisji redakcyjnej. W ich efekcie powstała zmodyfikowana wersja projektu, nad którym w końcu stycznia 1995 r. obradowała Komisja Konstytucyjna. W wyniku przeprowadzonych wówczas głosowań rozstrzygnięto kilka kluczowych zagadnień ustrojowych. Przyjęto m.in. że parlament będzie dwuizbowy, a prezydent nie będzie stał na czele władzy wykonawczej. W wyniku głosowań, z projektu będącego podstawą obrad Komisji wykreślone zostały warianty rozwiązań, które nie zyskały poparcia większości Komisji. W ten sposób powstała kolejna wersja projektu konstytucji. Projekt ten stał się postawą dalszych prac Komisji. Polegały one na systematycznej analizie, w trakcie debaty, każdego z ponad 200 artykułów projektu. Po dyskusji zgłaszane były wnioski dotyczące treści określonego artykułu. W wyniku przeprowadzonych następnie głosowań nad wnioskami, uzgodniono treść poszczególnych artykułów. W ten sposób Komisja pracowała przez ok. 1,5 roku, obradując zwykle dwa razy w miesiącu na dwu- trzydniowych posiedzeniach. Ten etap prac został zakończony 19 czerwca 1996 r. W lipcu i sierpniu projekt stał się przedmiotem prac najpierw grupy ekspertów, a następnie podkomisji redakcyjnej. Efektem tych prac były propozycje poprawek - głównie o charakterze redakcyjnym i legislacyjnym – do zdecydowanej większości artykułów projektu. W połowie września Komisja wznowiła prace, rozpatrując propozycje poprawek przedłożone przez ekspertów i podkomisję redakcyjną. W praktyce okazało się, że była to całościowa analiza niemal wszystkich artykułów projektu. Ponadto zakres zmian wniesionych do projektu nie ograniczył się do zagadnień redakcyjnych, lecz objął również ważne problemy merytoryczne. Jednym z nich było przyjęcie preambuły. Ten etap prac zakończył się w dniu 11 grudnia 1996 r. Nie doszło jednak do ostatecznego głosowania nad projektem, gdyż parlamentarzyści Polskiego Stronnictwa Ludowego i Unii Pracy przedłożyli propozycje poprawek do projektu, warunkując głosowanie za projektem przyjęciem przedłożonych poprawek, które zostały jednak krytycznie ocenione przez znaczną część członków Komisji. W tej sytuacji postanowiono o przeprowadzeniu konsultacji politycznych, mających na celu wypracowanie kompromisowych propozycji zmian. Konsultacje takie toczyły się na początku 1997 r. Przyjęte w ich trakcie uzgodnienia pozwoliły na zamknięcie prac i uchwalenie 16 stycznia 1997 r. - wymaganą większością 2/3 głosów - sprawozdania Komisji zawierającego projekt Konstytucji RP w formie tekstu jednolitego. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona przez Zgromadzenie Narodowe dnia 2 kwietnia 1997 r., a przyjęta w ogólnokrajowym referendum dnia 25 maja 1997 r. 13.Podstawowe cechy obowiązującej Konstytucji RP. Szczególna treść polegająca na zakresie (szerokości) regulacji oraz na sposobie regulacji zagadnień (głębokości). Treść Konstytucji: zasady ustroju politycznego, prawa i wolności jednostki, system organów państwa i ich kompetencje, określenie trybu zmiany Konstytucji. Konstytucja reguluje całokształt ustroju, podstawowe instytucje tego ustroju. Wszystkie postanowienia Konstytucji mają charakter normatywny. Konstytucja w sposób wyczerpujący (enumeratywny) wylicza formy aktów, w jakich mogą być zawierane normy o powszechnie obowiązującym charakterze. W państwach złożonych (federacje, konfederacje) konstytucja określa również relacje pomiędzy władzą centralną a podmiotami lokalnymi typu republiki, stanu. Szczególna moc prawna: • jest najważniejsza w systemie źródeł prawa stanowionego, • przedmiot jej normowania ma charakter pierwotny i nieograniczony, • wszystkie akty prawne muszą być spójne z Konstytucją, z tego wynika zakaz wydawania norm niezgodnych z Konstytucją, • na ustawodawcy spoczywa obowiązek wydawania aktów normatywnych niezbędnych do realizacji postanowień Konstytucji, • w relacji Konstytucja a ustawy zwykłe te ostatnie pełnią rolę jakby przepisów wykonawczych, • konstytucja ustanawia kompetencje samego ustawodawcy, • wyjątki od zasad zawartych w Konstytucji są możliwe tylko i wyłącznie w drodze ustawy. Szczególna forma polega m.in. na jej szczególnej nazwie – gdyż tylko ten akt określony jest mianem Konstytucji. Sprawą zasadniczą jest jednak specyficzny tryb powstawania i tryb dokonywania zmiany. Konstytucja RP z 07 kwietnia 1997 roku jest tzw. konstytucją sztywną. Tryb dokonywania zmian konstytucji został określony w art. 235. Zmiana ta dokonywana jest w formie ustawy konstytucyjnej. 14.Zasada republikańskiej formy rządów. Jest to zasada, która wynika już z samej nazwy państwa - Rzeczpospolita. Zasada republikańskiej formy rządów oznacza że władza należy do narodu. Ponadto państwo traktowane jest jako dobro wspólne obywateli (wyraża to art. 1 Konstytucji stanowiący że rzeczpospolita jest dobrem wspólnym wszystkich obywateli ). Przyjęcie za podstawę ustroju republikańskiej formy rządów wyłącza możliwość dziedziczenia władzy czy też przekazania jej dożywotnio jednemu zwierzchnikowi. 15.Koncepcja dobra wspólnego w świetle art. 1 Konstytucji RP Dobro wspólne – wg społecznej nauki kościoła jest to 1) poszanowanie osoby ludzkiej , poszanowanie godności człowieka, 2) jest zapienienie ludziom jednostkom dobrobytu przez państwo, 3) bezpieczeństwo obywateli, pokój , wolność 16.Formalne i materialne państwo prawne. Formalne państwo prawne- to państwo , które działa na podstawie prawa oznacza to że w państwie jest prawo stanowione, państwo przez swoje organy tych reguł przestrzega oznacza to że przez swoje organy zabezpiecza obywatela, stosuje przymus. Materialne państwo prawne – spełnia wymogi formalnego państwa prawnego , wyraża podstawowe wartości a ich treść odpowiada: wolności, równości, sprawiedliwości , 17.Zasady wynikające z pojęcia demokratycznego państwa prawnego w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego. - zasada jawności – prawa oznaczone powinno być jasne dla obywateli , jasne muszą być przepisy które wyznaczają karę ( przepisy represyjne) - zasada proporcjonalności – proporcjonalność kary (represji) do zawinienia np. art. 33 konst. RP – wywłaszczyć można na cele ważne konstytucja dopuszcza taką sytuacje. - zasada sprawiedliwości społecznej –to taka organizacja systemu państwa żeby każdy miał dostęp do dobra materialnego żeby państwo stworzyło każdemu dostęp do dóbr , żeby nie było w państwie takich grup społ. Które nie mogłyby mieć dostępu do dóbr. - zasada jednolitości – jednolite ekonomicznie, Polska państwem jednolitym ( unitarnym) - zasada suwerenności – suwerenem podmiotem władzy jest naród, władza zwierzchnia- czyli władza pierwotna, przez nikogo nie nadana, trwałość władzy – nie ma żadnej kadencji , nie ma początku ani końca, władza zawsze należy do narodu tzn. podlegają jej wszystkie podmioty i całe terytorium jednakowo obejmuje. Władza zwierzchnia jest nie jest ograniczona , nie ma ram ograniczających. 18. Pojęcie sprawiedliwości społecznej w świetle Konstytucji RP. Sprawiedliwość społeczna jest nakazem sformułowania konstytucyjnego, odczytywanym jako nakaz odpowiedniego kształtowania prawodawstwa. Nakaz sprawiedliwego różnicowania pozycji obywateli, ustalający właściwą treść zasady równości. Zachodzi ścisły związek między sprawiedliwością a równowagą w prawie. Jeżeli w podziale dóbr (przyznawaniu praw) i związanym z tym podziałem podmiotów prawa występują niesprawiedliwe różnice, wówczas różnice te uważane są za nierówność. 19.Teorie wskazujące, kto jest podmiotem władzy suwerennej. • Marsyliusz z Padwy (1275 – 1343) Teoria suwerenności ludu wyłożona w dziele "Defensor pacis" "Lud jest suwerenem; lud to wszyscy ludzie zamieszkujący państwo" Działalność władz i organizacja państwa opiera się na woli suwerennego ludu zwanego legislatorem (prawodawcą) Suwerenność ludu oznacza udział wszystkich obywateli w powoływaniu organów państwa i stanowieniu prawa Lud kontroluje władzę, ale nie osłabia jej - wręcz odwrotnie - jest ona silna i sprawna (hamulce naturalne) - podporządkowana prawu jako wyrazowi woli ludu (prymat prawa) • John Austin Suweren to jednostka (ewentualnie kolegium), która ma władzę nad innymi jednostkami. Suweren rozumiany może być na dwa sposoby: jako suweren de iure (czyli taki, któremu władzę przyznają przepisy prawa) oraz de facto (taki, który ma faktyczny posłuch). Tylko w tym drugim znaczeniu posługuje się pojęciem suwerena Austin, rozumiejąc jego władzę jako faktyczną i będącą pierwotną w stosunku do prawa. Władza suwerena jest nieograniczona, niepodzielna i nieprzerwana. Nikt nie może nakładać na suwerena obowiązków (włącznie z nim samym), nikt nie może jego władzy ograniczać; władza ta nie może zostać rozdzielona między różne podmioty i stale spoczywa w rękach suwerena. 20. Pojęcie władzy suwerennej. Władza suwerenna oznacza, że władza najwyższa w państwie znajduje się w rękach narodu, jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Konstytucja RP głosi, że „władza zwierzchnia w RP należy do Narodu”. Naród sprawuje władzę poprzez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. 21. Idea suwerenności ludu wg J. J. Rousseau. Rousseau przez władzę suwerenną rozumiał władzę tzw. woli powszechnej. Uważał, że suwerenność narodu zawiera się właśnie w „woli powszechnej”. Zwierzchnictwo narodu jest niezbywalne, co oznacza, że Naród nie jest w stanie nikomu przekazać swej woli, suweren musi sprawować władzę sam bezpośrednio. Zwierzchnictwo narodu jest niepodzielne, co oznacza, że „wola powszechna” jest jednolita i stanowi całość. Nie można jej podzielić bez jej zniszczenia. Według Rousseau władza suwerenna narodu nie tylko nie może być odstąpiona, ale również nie może być reprezentowana. Władza ta powinna być wykonywana przez wszystkich bezpośrednio. Dopuszczał sprawowanie władzy suwerennej przez przedstawicieli, ale pod warunkiem, że przedstawiciele narodu nie mogą mieć władzy własnej, muszą działać według mandatu udzielonego przez wyborców. Uważał, że ustawa przyjęta przez ciało ustawodawcze staje się doskonała po jej zaaprobowaniu przez naród w referendum. 22.Zasada suwerenności narodu w świetle konstytucji RP Zasada suwerenności narodu polega na tym, że władza najwyższa w państwie (władza suwerena) znajduje się w rękach narodu jako wspólnoty prawnej tworzonej przez wszystkich obywateli. Podstawowe formy wykonywania władzy przez Naród określa art. 4 ust. 2 Konstytucji: ,,władza zwierzchnia w RP należy do Narodu. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio”. Artykuł ten nawiązuje do rozróżnienia demokracji bezpośredniej i demokracji pośredniej (przedstawicielskiej) jako dwu podstawowych form sprawowania władzy. 23.Formy realizacji zwierzchnictwa narodu. -demokracja -demokratyczne sposoby podejmowania decyzji -elementy demokracji i ich realizacja w polskim życiu publicznym -zwierzchnictwo narodu (ludu) – art. 4 ust. 2 Konstytucji RP – wyrażone w sprawowaniu przez niego władzy w sposób: a) bezpośredni art. 90 ust. 3, art. 125 Konstytucji RP: ogólnokrajowe referendum fakultatywne art. 118 ust. 2 Konstytucji RP: ludowa inicjatywa ustawodawcza art. 235 Konstytucji RP: ogólnokrajowe referendum w sprawie zmiany konstytucji art. 170 Konstytucji RP: referendum lokalne, może być przeprowadzone we wszystkich sprawach dotyczących wspólnoty samorządowej, powszechność jego stosowania? referendum wiążące a referendum opiniodawcze – ustawa z 29.06.1995 o referendum b) pośredni: - reprezentacja jako zasada konstytucyjna - zasady prawa wyborczego, zwłaszcza zasady powszechności głosowania - rodzaje wyborów, system wyborczy - frekwencja wyborcza a) socjologiczne przyczyny niskiej frekwencji i małego stopnia zainteresowania obywateli sprawami publicznymi b) stopień powszechności angażowania się w działalność partii politycznych, organizacji społecznych, stowarzyszeń o innym charakterze (m. in. Związki zawodowe, organizacje pracodawców) tak rządowych jak i pozarządowych 24. Instytucje demokracji bezpośredniej w świetle Konstytucji RP. Demokracja bezpośrednia to sposób sprawowania władzy gdzie decyzje podejmowane są przez ogół wyborców bez pośrednictwa organów państwowych. Podstawowe formy demokracji bezpośredniej to: ogólne zgromadzenie wyborców, oraz referendum, inicjatywa ludowa, weto ludowe. Demokracja pośrednia- przedstawicielska to sposób sprawowania władzy, gdzie decyzje w imieniu suwerena podejmowane są przez organ przedstawicielski (parlament) pochodzący z wyborów art. 4 ust 2 –sprawowanie władzy przez swych przedstawicieli. Dla istnienia demokracji pośredniej konieczne jest: oparcie wyłaniania parlamentu na demokratycznej procedurze wyborczej uwzględniającej zasady powszechności, równości, bezpośredniości, proporcjonalności i tajności art. 96 ust 2. 25. Referendum ogólnokrajowe w świetle Konstytucji i ustawy. Referendum ogólnokrajowe może być przeprowadzone w sprawach o szczególnym znaczeniu dla państwa (art.125 Konstytucji) . Referendum zarządza Sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów lub Prezydent RP za zgodą Senatu wyrażoną bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Jeżeli w referendum ogólnokrajowym wzięło udział więcej niż połowa uprawnionych do głosowania, wynik referendum jest wiążący. Ważność referendum stwierdza Sąd Najwyższy. 26. Referendum lokalne w świetle Konstytucji i ustawy. Referendum lokalne - wyrażenie przez członków wspólnoty samorządowej w drodze głosowania swojej woli co do sposobu rozstrzygania sprawy jej dotyczącej. Referendum lokalne jest podstawową instytucją demokracji bezpośredniej. W Polsce referendum lokalne regulują przede wszystkim przepisy art. 4 i 170 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz ustawa z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym. Art. 4. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej ust. 1. Władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu. ust. 2. Naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli lub bezpośrednio. Art. 170. Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej Członkowie wspólnoty samorządowej mogą decydować, w drodze referendum, o sprawach dotyczących tej wspólnoty, w tym o odwołaniu pochodzącego z wyborów bezpośrednich organu samorządu terytorialnego. Zasady i tryb przeprowadzania referendum lokalnego określa ustawa. Art. 2. ust. 1. Ustawy z dnia 15 września 2000 r. o referendum lokalnym W referendum lokalnym, zwanym dalej "referendum", mieszkańcy jednostki samorządu terytorialnego jako członkowie wspólnoty samorządowej wyrażają w drodze głosowania swoją wolę co do sposobu rozstrzygania sprawy dotyczącej tej wspólnoty, mieszczącej się w zakresie zadań i kompetencji organów danej jednostki lub w sprawie odwołania organu stanowiącego tej jednostki, a w przypadku gminy także wójta (burmistrza, prezydenta miasta). 27.Obywatelska inicjatywa ustawodawcza w świetle Konstytucji i ustawy. sformalizowana – sama przedstawia zredagowany przez obywateli gotowy projekt ustawy, niesformalizowana – obywatele przedstawiają: temat, idee, kwestie do opracowania ustawowego – bez gotowego projektu ustawy. Ludowa inicjatywa ustawodawcza, forma demokracji bezpośredniej (art. 118 ust.2). Polega na tym, że inicjatywa wniesienia do Sejmu projektu ustawy przysługuje również grupie 100.000 osób, mających prawo wybierania do Sejmu. Projekt ustawy nie może dotyczyć wydatków i dochodów oraz obronności państwa, a także amnestii. Wnioskodawca przedkładając projekt ustawy musi przedstawić skutki finansowe jej wykonania (art. 118 ust. 3). Powołać należy Komitet inicjatywy ustawodawczej – 1.000 podpisów, załącza projekt ustawy, zawiadamia Marszałka Sejmu. Po przyjęciu zawiadomienia komitet uzyskuje osobowość prawną (ogłasza się to w dzienniku). Tryb postępowania w zakresie inicjatywy obywatelskiej określa ustawa z 24 czerwca 1999 r. o obywatelskiej inicjatywie ustawodawczej. 28. Zasada przedstawicielstwa. Zasada reprezentacji, czyli przedstawicielstwa wyrażona jest w Konstytucji przy określeniu sposobu wykonywania władzy zwierzchniej narodu: „naród sprawuje władzę przez swoich przedstawicieli”. Zasada reprezentacji polega na tym, że władzy zwierzchniej nie sprawuje bezpośrednio sam naród, ale w jego imieniu i na jego rzecz sprawują tą władzę przedstawiciele narodu. 29. Pojęcia „prawo wyborcze” i „system wyborczy”. „Prawo wyborcze” - ogół norm prawnych regulujących proces wyborów i ustalania ich wyników. Najczęściej termin „prawo wyborcze” (właściwie: prawa wyborcze) stosowany jest jako uprawnienie do głosowania. Wyróżnia się wówczas czynne i bierne prawo wyborcze. Na prawo wyborcze w Polsce składają się: - ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP (prócz ustalenia zasad wyborów do izb reguluje też prowadzenie rejestru wyborców). - ustawa o wyborze Prezydenta RP, - ordynacja samorządowa, ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw, - ustawa o bezpośrednim wyborze wójta, burmistrza, prezydenta miasta, - ustawa o wyborach do Parlamentu Europejskiego. „System wyborczy” – procedura ustalania wyników wyborów poprzez przeliczenie liczby oddanych głosów na poszczególne partie (lub kandydatów) w uzyskane przez nie mandaty. Podstawowe systemy wyborcze to: większościowy – mandat zdobywa ten spośród Kandytów, który uzyskał więcej głosów niż inni. Wyróżnić tutaj można system większości bezwzględnej – warunkiem wyboru jest otrzymanie przez kandydata więcej niż połowy wszystkich ważnych głosów w okręgu wyborczym. Większości względnej – mandat otrzymuje ten kandydat, który uzyskał większą liczbę głosów niż inni. Inny system wyborczy to system proporcjonalny – który polega na rozdziale mandatów pomiędzy partie ( lub ugrupowania) dokonywany w sposób taki, iż mandaty rozdziela się proporcjonalnie do liczby ( odsetka) uzyskanych przez nie głosów. 30. Funkcje wyborów powszechnych Wybory powszechne to takie, w których zarówno w roli kandydatów (bierne prawo wyborcze), jak i głosujących (czynne prawo wyborcze) mogą uczestniczyć wszyscy dorośli obywatele państwa. O powszechności wyborów decyduje nie tylko to, czy wszyscy obywatele dysponują czynnym prawem wyborczym, ale także i to, czy mają warunki, aby z tego prawa korzystać. W celu ułatwienia obywatelom dostępu do urn w większości państw demokratycznych prowadzi się rejestry wyborców, do których z urzędu są wpisywani wszyscy uprawnieni mieszkający w danym obwodzie głosowania. 31. Zasady prawa wyborczego. Zasady określające tryb wyłaniania przez naród określonych organów. Fundamentalne założenia dotyczące bezpośrednio uprawnień obywateli w postępowaniu wyborczym. Założenia niezbędne do przeprowadzenia demokratycznych wyborów, lecz także warunek wszelkiej demokracji. Założenia, które występują w postaci tzw. przymiotników wyborczych, zgodnie z którymi wybory powinny być: powszechne, równe, bezpośrednie i odbywane w głosowaniu tajnym. 32.Zasada powszechności wyborów Zasada powszechności określa krąg obywateli, którzy spełniając wymagane ustawą warunki mają prawo wybierania i bycia wybieranymi do organów przedstawicielskich. Dotyczy więc reguł na podstawie których funkcjonować będzie w praktyce pojęcie prawa wyborczego w znaczeniu podmiotowym. Reguły te zwane są cenzusami wyborczymi. Czynne prawo wyborcze ma obywatel polski, który najpóźniej w dniu głosowania kończy 18 lat. Bierne prawo wyborcze do Sejmu i Senatu przysługuje: • obywatelowi polskiemu, mającemu prawo wybierania, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 21 lat (w wyborach do Sejmu) i 30 lat - w wyborach do Senatu. • bierne prawo wyborcze w wyborach prezydenckich przysługuje: obywatelowi polskiemu, który najpóźniej w dniu wyborów kończy 35 lat, korzysta z pełni praw wyborczych do Sejmu. Pozbawione praw wyborczych są osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały pozbawione praw publicznych albo orzeczeniem TS zostały pozbawione praw wyborczych, a także osoby, które prawomocnym orzeczeniem sądu zostały ubezwłasnowolnione. 33. Zasada równości wyborów. W sensie formalnym zasada ta oznacza, że każdy wyborca dysponuje jednym głosem a w sensie materialnym, że siła głosu każdego wyborcy jest równa. zasada równości wyborów: - dwa ujęcia: formalne (każdy wyborca ma jednakową liczbę głosów), materialne (siła głosu każdego wyborcy jest taka sama, czyli każdy wyborca w równym stopniu określa wynik wyborów), - zasada równości jako zaprzeczenie głosowania wielokrotnego, - w polskim prawie wyborczym jej obowiązywanie nie jest pełne (do Senatu wybory są równe tylko w ujęciu formalnym), - gwarancje: ujęcie tylko w jednym spisie wyborców, obowiązek osobistego, pisemnego poświadczenia swoim podpisem odbioru karty do głosowania, jednolita norma przedstawicielstwa, 34.Zasada bezpośredniości wyborów Zasada bezpośredniości oznacza, że wyborcy osobiście bez udziału pośredników dokonują wyboru swoich przedstawicieli. Dlatego też wybory bezpośrednie nazywane są wyborami jednostopniowymi. Głosujemy na listę i kandydata. zasada bezpośredniości: - prawo każdego wyborcy do wskazania swojego przedstawiciela, - wymóg wyłącznie osobistego uczestnictwa każdego wyborcy w wykonywaniu przyznanych mu praw 35.Zasada tajnego głosowania Zasada tajności prawa wyborczego odnosi się tylko do korzystania z czynnego prawa wyborczego (dotyczy aktu głosowania). Jest prawem a nie obowiązkiem. Istotę tajności stanowi zapewnienie głosującemu tajemnicy wyboru. Zapewnia to swobodę głosowania, swobodę podjęcia decyzji oraz gwarantuje poczucie bezpieczeństwa, że z powodu treści oddanego głosu nie spotkają go ujemne konsekwencje. Gwarancje zasady tajności prawa wyborczego: miejsce zapewniające tajność głosowania, wyborca wrzuca do urny kartkę do głosowania tak, aby strona zadrukowana nie była widoczna. 36.Istota oraz wady i zalety wyborów większościowych System większościowy jest najstarszym systemem wyborczym. Istota wyborów większościowych sprowadza się do tego, że mandat (mandaty) w okręgu wyborczym przypadają temu stronnictwu (kandydatowi), które zdobywa większą liczbę głosów. Może występować w dwóch odmianach: większości względnej i bezwzględnej. Zalety: • większa stabilność rządzenia, • eliminacja ugrupować skrajnych, • obrany rząd ma bardziej jednorodny charakter. Nie jest konieczne tworzenie koalicji, • stworzone okręgi 1-mandatowe powodują lepszą identyfikację z wyborcami Wady: • silna deformacja układu politycznego w społeczeństwie, • mniejszość pozbawiona reprezentacji politycznej, • mniejsza sprawiedliwość z punktu widzenia współczesnej demokracji, • nie jest to model właściwy dla nieustabilizowanego systemu partyjnego, ponieważ petryfikuje silne ugrupowani 37. Istota oraz wady i zalety wyborów proporcjonalnych System proporcjonalny – uczestniczącym w wyborach podmiotom przyznaje się taka liczbę mandatów, która pozostaje w proporcjonalnym stosunku do liczby ważnie oddanych na nie głosów. Gówna wada to powodowanie nadmiernych dyferencjacji politycznej parlamentu, Mozę być częściowo niwelowana przez wprowadzenie tzw. klauzul zaporowych (progów wyborczych) eliminujących z parlamentu ugrupowania najsłabsze. Zalety: • w składzie organu przedstawicielskiego nie zachodzą takie deformacje, jak w systemie większościowym, • lepsze zabezpieczenie interesów mniejszości, • bardziej adekwatny model dla systemu nieustabilizowanego, • większa sprawiedliwość demokratyczna Wady: • utrudnia sformułowanie rządu mającego poparcie parlamentu – koalicje, • czasami występuje kłopot z samym funkcjonowaniem sejmu – np. 25 partii po wyborach z 1991 r. • łączy się z listami, wielopartyjnością, wielomandatowością systemu. 38.Wolny i imperatywny charakter mandatu przedstawicielskiego Mandat- to udzielone na określony czas przeważnie w wyborach pełnomocnictwo do pełnienia funkcji parlamentarnej oraz zobowiązujące do uczestnictwa w kształtowaniu i wyrażaniu przez parlament woli państwowej narodu. Rozróżnia się dwa rodzaje m. przedstawicielskiego: 1. m. wolny – wybrany przedstawiciel ma prawo działania zgodnie z własnymi przekonaniami i nie wiążą go nakazy wyborców, którzy nie mogą go odwołać. Ten typ m. występuje w państwach demokratycznych (również w Polsce); 2. m. imperatywny (związany) – opierający się na założeniu, że przedstawiciel reprezentuje wyłącznie tych, którzy go wybrali, w związku z czym przedstawiciel musi uwzględniać ich wolę, a w przypadku niezastosowania się do ich instrukcji może zostać odwołany przed upływem kadencji. 39. Charakter mandatu przedstawicielskiego w świetle art.104Konstytucji RP. Mandat przedstawicielski członka parlamentu w świetle Konstytucji z 2 kwietnia 1997 r. ma charakter powszechny i niezwiązany (wolny, nie-imperatywny). Obie cechy charakterystyczne są zresztą ze sobą ściśle powiązane. Pierwsze określenie oznacza, że członek parlamentu uważany jest za reprezentanta Narodu. Jak określa tzw. wstęp do Konstytucji: Naród Polski to „wszyscy obywatele Rzeczypospolitej". Konstytucja przypisuje posiadanie władzy zwierzchniej Narodowi (art. 4 ust. 2). Z kolei określenie drugie oznacza, że w ustalaniu dobra Narodu czy też jego interesów członkowie parlamentu - w zakresie w którym biorą udział w sprawowaniu jego funkcji - nie są krępowani żadnymi tzw. instrukcjami ani wyborców, zamieszkałych w okręgu w którym poseł (senator) został wybrany, ani innych wyborców, ani też partii politycznej do której należy, ani korporacji zawodowej czy organizacji których jest członkiem itd. Przepisy prawne rangi podkonstytucyjnej nie mogą nadawać czy to wyborcom (indywidualnie lub ich grupom), czy to innym wskazanym w zdaniu poprzednim podmiotom uprawnień, pozwalających im w sposób prawnie wiążący wpływać na postępowanie swych (faktycznych) przedstawicieli w parlamencie. Tego rodzaju przepisy miałyby charakter sprzeczny z Konstytucją. W końcu „niezwiązany" charakter mandatu oznacza również, że przedstawiciele Narodu w parlamencie są nieodwoływalni przed końcem kadencji. 40. Istota wolnego mandatu parlamentarnego Wolny Mandat parlamentarny może być: 1) GENERALNY-Poseł(Senator) wyraża wolę całego narodu , a nie wolę okręgu wyborczego 2) NIEZALEŻNY- Poseł nie jest związany przez swoich wyborców żadnymi zobowiązaniami nie musi z nimi konsultować swojej działalności parlamentarnej , powinien jedynie informować o swojej pracy i działalności. 3) NIEODWOŁALNY-wyborcy nie mogą odwołać posła przed upływem kadencji , może zmieniać przynależność do partii i poglądy. Mandat Poselski- obowiązuje od momentu złożenia ślubowania – odmówienie złożenia ślubowania jest równoznaczne ze zrzeczeniem się mandatu 41.Gwaancje wolnego mandatu przedstawicielskiego Wiążą się z realizacją zasady podziału władzy i z wolnym charakterem mandatu przedstawicielskiego . Niepołączalność mandatu- nie pozwala sprawować mandatu jeśli zostanie w wybrany na określone stanowisko lub będzie pełnił określona funkcje. Zakaz sprawowania mandatu – tu niedopuszczalne jest piastowanie mandatu parlamentarnego przez osoby pełniące określone funkcje lub służby . 42. Immunitet parlamentarny , pojęcie , rodzaje Immunitet - to przywilej, na mocy którego, osoba pełniąca określoną przepisami funkcję (np. sędzia, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, sędzia Trybunału Kosntytucyjnego lub sędzia Trybunału Stanu) nie podlega określonym przepisom, do przestrzegania których inne osoby są zobowiązane. Immunitet oznacza tym samym ograniczenie odpowiedzialności prawnej danej osoby z tytułu pełnienia przez nią określonej funkcji. W doktrynie prawa konstytucyjnego wyróżnia się dwa aspekty immunitetu: materialny i formalny. Immunitet materialny oznacza, iż dana osoba nie może być pociągnięta do odpowiedzialności za działania wchodzące bezpośrednio w zakres sprawowania określonej funkcji społecznej. Najlepszym przykładem immunitetu materialnego jest immunitet parlamentarny. Parlamentarzysta nie może zostać pociągnięty do odpowiedzialności za działania bezpośrednio związane z działalnością parlamentarną – np. za wystąpienia w parlamencie, sposób głosowania, zgłaszane inicjatywy ustawodawczej. Zakaz ten trwa w trakcie oraz po ustaniu mandatu parlamentarzysty i nie może zostać uchylony. Immunitet w znaczeniu materialnym nie zwalnia jednak parlamentarzysty z odpowiedzialności za naruszenie praw innych osób (np. w przypadku naruszenia dóbr osobistych innej osoby w przemówieniu sejmowym). Celem istnienia immunitetu materialnego jest ochrona członków parlamentu przed próbami ograniczania ich niezależności, w szczególności swobody głosowania oraz wolności wypowiedzi. Immunitet formalny nazwany jest również immunitetem osobistym. Oznacza on ograniczenie odpowiedzialności prawnej (w szczególności odpowiedzialności karnej) danej osoby ze względu na pełnioną funkcję. Jednocześnie jednak przepisy umożliwiają likwidację ograniczeń w odpowiedzialności prawnej po spełnienia określonych dodatkowych warunków (tzw. pozbawienie immunitetu). Wyróżnia się przy tym dwa aspekty immunitetu formalnego: - aspekt procesowy, oznaczający, iż warunkiem pociągnięcia określonych osób do odpowiedzialności karnej jest zgoda określonego podmiotu np. pociągnięcie do odpowiedzialności karnej Prezesa NIK albo posła wymaga uprzedniej zgody Sejmu, - aspekt nietykalności, oznaczający zakaz ograniczania i pozbawiania wolności określonych osób – np. Rzecznik Praw Obywatelskich nie może być zatrzymany lub aresztowany, z wyjątkiem wypadku ujęcia go na gorącym uczynku przestępstwa i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania. 43. Zasada niepołączalności mandatu (incompatibilus) Incompatibilitas została ujęta w Konstytucji przez pryzmat dwóch sytuacji: niepołączalności mandatu oraz zakazu sprawowania mandatu. Jest to zakaz łączenia stanowisk. (niedotyczy ona RM) Konstytucja wprowadza szeroki katalog, (który jest katalogiem otwartym, gdyż inne przypadki może określić ustawa) stanowisk niepołączalnych mandatem parlamentarnym (posła, senatora). Są to: Prezes NBP, Prezes NIK, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka i ich zastępców, Członek Rady Polityki Pieniężnej, Członek KRRiTV, Ambasador, Zatrudnieni w Kancelarii Sejmu, Senatu, Prezydenta RP, w administracji rządowej (zakaz ten nie dotyczy członków RM i Sekretarzy stanów) W okresie sprawowania mandatu posłowie i senatorowie nie mogą wykonywać pracy w Biurze Trybunału Konstytucyjnego, w NIK-u, w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich, KRRiTV, w Krajowym Biurze Wyborczym, Państwowej Inspekcji Pracy. Z kolei nie mogą sprawować mandatu parlamentarnego przedstawiciele realizujący dwie funkcję (sędziów i prokuratorów) oraz czterech służb (cywilnej, czynnej służby wojskowej, policji i ochrony państwa). Nie ma przeszkód prawnych, aby mogli oni kandydować do Sejmu lub Senatu, ale wcześnie powinni złożyć piastowane funkcje (urlop bezpłatny z urzędu) lub wystąpić z odpowiedniej służby. 44.Partie polityczne a wolny charakter mandatu przedstawicielskiego Mandat wolny (współcześnie przyjęty przez zdecydowaną większość: konstytucji europejskich państw demokratycznych) ukształtował się jako pochodna koncepcji zwierzchnictwa narodu. Opiera się na założeniu, iż deputowany reprezentuje cały zbiorowy podmiot suwerenności (korpus wyborczy, naród) nie jest więc jedynie przedstawicielem tych którzy go wybrali. Nie istnieje tym samym prawna zależność deputowanego od swoich wyborców, niedopuszczalne są instrukcje czy nakazy wyborców, nie ma możliwości odwołania posła przez wyborców. Przeciwnie, status deputowanego uformowany jest w sposób zapewniający mu maksymalną niezależność i swobodę działania, od deputowanego oczekuje się reprezentowania dobra powszechnego czy woli suwerena, nierzadko odległego od aktualnych życzeń wyborców. 45. Zasada pluralizmu politycznego Artykuł 11 konstytucji oznacza: uznanie wielości partii uznanie równości partii określenie demokratycznej roli partii politycznej. Z powyższych zasad wynika wolność dla funkcjonowania systemu wielopartyjnego oraz zakaz istnienia partii o cechach anty demokratycznych. Pluralizm polityczny mieści się w formule społeczeństwa obywatelskiego w ramach którego pożądane są różne formy indywidualnej aktywności przy czym chodzi tutaj również o dobro wolność, wstępowania i organizowania różnych kół, stowarzyszeń, fundacji i różnych organizacji społecznych. Podmioty te nie wpływają bezpośrednio na politykę partii, ale ta bez tych podmiotów była by zupełnie inną. Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. 46. Geneza partii politycznych Partie polityczne są tworem europejskim. Pierwszymi partiami były partie powstałe na skutek Rewolucji Niderlandzkiej Partie polityczne jako zjawisko znaczące, zaczęły się rozwijać w konsekwencji załamania się społeczeństwa wiejskiego i stopniowego rozwoju społeczeństwa miejskiego. Istotnymi przyczynami rozwoju partii politycznych były: -demokratyzacja prawa wyborczego i rozwój parlamentaryzmu -konflikty polityczne oraz kryzysy społeczno-ekonomiczne -kryzys legitymizacji- masowy sprzeciw grup społecznych wobec panującego porządku prawnego, politycznego oraz społeczno-ekonomicznego, stanowił dogodne warunki do tworzenia nowych ugrupowań politycznych -kryzys integracji- wynikał z nierozwiązanego problemu narodowego - kryzys partycypacji- dążenie grup społecznych do uzyskania lub poszerzenia wpływu na politykę legł u podstaw rozwoju m.in. partii socjaldemokratycznych |